Organ podatkowy może nałożyć karę porządkową

Osoby, które mimo prawidłowego wezwania organu podatkowego bezzasadnie odmówiły złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin lub udziału w innej czynności, mogą zostać ukarane karą porządkową do 2.900 zł. Celem nakładania kar porządkowych jest zdyscyplinowanie podatników w zakresie sprawnego i rzetelnego uczestniczenia w czynnościach sprawdzających, kontroli (podatkowej lub celno-skarbowej) czy postępowaniu podatkowym.

Krąg podmiotów

Ustawodawca określił zamknięty krąg podmiotów, na które można nałożyć karę porządkową. Są to:

strona,
pełnomocnik strony,
świadek,
biegły,
osoba, która wyraziła zgodę na powołanie jej na biegłego,
osoba trzecia, która bezzasadnie odmówiła okazania przedmiotu oględzin,
uczestnik rozprawy, który poprzez swoje niewłaściwe zachowanie utrudnia jej przeprowadzenie,
osoby, którym podatnik zlecił prowadzenie lub przechowanie ksiąg podatkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach (biura rachunkowe), jeżeli osoby te bezzasadnie odmówią okazania lub nie przedstawią w wyznaczonym terminie ksiąg rachunkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach.

W przypadku gdy podmiotem podlegającym nałożeniu kary porządkowej jest osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, karę porządkową - zgodnie z art. 262 § 1a Ordynacji podatkowej - można nałożyć na osobę fizyczną, która według przepisów jest ustawowym reprezentantem danego podmiotu lub osobą upoważnioną do prowadzenia jego spraw.

Katalog deliktów

Katalog zachowań, za które można otrzymać karę porządkową, jest zamknięty. Oznacza to, że sankcjonowanie innych zachowań jest niedopuszczalne (por. wyrok NSA z dnia 30 listopada 2010 r., sygn. akt II FSK 1691/10).

Ukaraniu podlega:

niestawienie się osobiście bez uzasadnionej przyczyny na wezwanie organu podatkowego, mimo że dana osoba była do tego zobowiązana,
bezzasadna odmowa lub niedokonanie w terminie wyznaczonym w wezwaniu złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin, przedłożenia tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej lub udziału w innej czynności,
bezzasadna odmowa okazania lub nieprzedstawienie w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych, dowodów księgowych będących podstawą zapisów w tych księgach,
opuszczenie miejsca przeprowadzania czynności przed jej zakończeniem bez zezwolenia organu podatkowego,
bezzasadna odmowa okazania przedmiotu oględzin przez osobę trzecią,
niewłaściwe zachowanie utrudniające przeprowadzenie rozprawy - za co mogą być ukarani uczestnicy rozprawy,
bezzasadna odmowa okazania lub nieprzedstawienie w wyznaczonym terminie ksiąg rachunkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach przez osoby, którym podatnik zlecił prowadzenie lub przechowanie ksiąg podatkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach (biura rachunkowe).

Wymogi formalne

Warunkiem zastosowania kary porządkowej jest prawidłowe wezwanie adresata przez organ podatkowy.

Wezwanie powinno zawierać: nazwę i adres organu podatkowego; imię i nazwisko osoby wzywanej; w jakiej sprawie i w jakim charakterze oraz w jakim celu osoba ta zostaje wezwana; czy osoba wezwana powinna stawić się osobiście; możliwość złożenia wyjaśnień na piśmie; skutki prawne niezastosowania się do wezwania (pouczenie o możliwości nałożenia kary porządkowej).

Organ podatkowy nakłada karę porządkową w formie postanowienia. Ukarany ma dwie możliwości działania: złożenie zażalenia lub wniosku o uchylenie kary porządkowej. Przewiduje to odpowiednio art. 262 § 5 i 6 Ordynacji podatkowej. Zażalenie albo wniosek należy wnieść w ciągu 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o nałożeniu kary porządkowej. Zażalenie służy kwestionowaniu zasadności wymierzenia kary porządkowej, tj. gdy nie było podstawy do nałożenia takiej sankcji, wezwanie było nieprawidłowe lub nie zawierało pouczenia o skutkach prawnych niezastosowania się do niego. Wniosek o uchylenie kary porządkowej składa się, gdy wezwany miał uzasadnione powody, aby nie stawić się na wezwanie albo nie wykonać innego obowiązku. Pasywna postawa musi wynikać z przyczyn obiektywnych, które wystąpiły niezależnie od woli wezwanego i nie można było ich przezwyciężyć nawet przy dołożeniu należytej staranności (por. wyrok WSA w Olsztynie z dnia 18 maja 2018 r., sygn. akt I SA/Ol 257/18).

Sądy o bezzasadności odmowy wykonania obowiązku

"Nie ma zatem znaczenia to, czy w przekonaniu strony powinna ona ten obowiązek wykonać, lecz o kwestię istnienia faktycznych przeszkód w jego wykonaniu. Podatnik nie jest właściwym podmiotem do oceny tego, jakie dokumenty są istotne dla wyjaśnienia okoliczności faktycznych sprawy i nie ma podstaw do kwestionowania potrzeby ich złożenia. Obowiązkiem strony jest przedstawienie żądanych dokumentów".

Wyrok NSA z dnia 8 maja 2019 r., sygn. akt II FSK 1614/17

"Chodzi tu zatem o faktyczną obiektywną niemożność spełnienia przez osobę zobowiązania do określonego zachowania, wywiązania się z nałożonego przez nią obowiązku. Badaniu organu podlega jedynie to, czy okoliczności, które strona wskazuje jako wyjaśnienie przyczyn niewykonania konkretnego wezwania organu podatkowego, mają charakter usprawiedliwiony. Za usprawiedliwione traktować należy tylko takie okoliczności, które w sposób niezależny od strony i w normalnych warunkach trudny do przezwyciężenia uniemożliwiały jej zadośćuczynienie obowiązkom nałożonym przez organ podatkowy, nawet przy dołożeniu należytej staranności".

Wyrok NSA z dnia 14 lipca 2020 r., sygn. akt II FSK 919/20

Podstawa prawna

Ustawy z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r. poz. 1325 ze zm.)