Kto (nie) może zeznawać w postępowaniu podatkowym?

Urzędnicy prowadzący postępowanie podatkowe mają prawo wezwać osoby posiadające informacje istotne dla rozstrzygnięcia sprawy do podzielenia się swoją wiedzą. Nikt - poza najbliższymi podatnika - nie może odmówić złożenia zeznań w charakterze świadka. Nie trzeba jednak odpowiadać na wszystkie pytania.

Krąg świadków

Podstawowym warunkiem, jaki trzeba spełniać, aby zeznawać w charakterze świadka, to być zdolnym do postrzegania i komunikowania swoich spostrzeżeń mową, pismem lub znakiem migowym. Kryterium posiadania lub braku zdolności do czynności prawnych nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia. Ograniczenia w zakresie postrzegania lub komunikowania spostrzeżeń powinny być obiektywnie stwierdzone, np. w formie opinii lekarza psychiatry.

Wąska grupa osób może odmówić złożenia zeznań. Zalicza się do niej najbliższych strony: małżonka (także po ustaniu małżeństwa), wstępnych, zstępnych, rodzeństwo, powinowatych pierwszego stopnia oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli (także po ustaniu tego stosunku). Prawo odmowy złożenia zeznań przysługuje osobie fizycznej wezwanej na świadka w sprawie innej osoby fizycznej. Nie można skorzystać z tego przywileju, gdy postępowanie podatkowe jest prowadzone wobec osoby prawnej, a świadkiem ma być członek rodziny osoby kierującej tym podmiotem, np. żona prezesa spółki z o.o.

Świadkami nie mogą być osoby zobligowane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych - w zakresie okoliczności objętych tajemnicą, chyba że zostały zwolnione z obowiązku jej dotrzymania, a także duchowni prawnie uznanych wyznań - co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.

Tryb przesłuchania

Dana osoba może być wezwana na świadka z inicjatywy zarówno urzędników, jak i podatnika. Żądanie podatnika nie zawsze jednak zyska akceptację. Urzędnicy mogą odrzucić składane przez niego wnioski dowodowe, jeżeli dotyczą okoliczności, które nie mają znaczenia dla sprawy lub zostały wystarczająco stwierdzone innym dowodem.

Przesłuchanie odbywa się zazwyczaj w siedzibie organu podatkowego. Podatnik ma prawo brać w nim czynny udział. Może być obecny przy przesłuchaniu, zadawać świadkom pytania i składać wyjaśnienia.

Świadkowi wolno odmówić udzielenia odpowiedzi na pytanie, gdy mogłaby ona narazić na odpowiedzialność karną lub karną skarbową jego bądź jego bliskich (z kręgu osób, którym przysługuje prawo odmowy składania zeznań). Nie musi ponadto odpowiadać na pytania, gdy odpowiedź mogłaby spowodować naruszenie obowiązku zachowania ustawowo chronionej tajemnicy zawodowej, np. adwokat nie może ujawniać faktów, o których dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej (z wyjątkiem informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu).

Zeznania są protokołowane. Protokół powinien być odczytany i przedłożony świadkowi do podpisu niezwłocznie po złożeniu zeznań. Wykluczone jest wsteczne sporządzenie tego dokumentu. W przypadku gdy świadek złożył zeznanie w języku obcym, w protokole przesłuchania podaje się ich treść przetłumaczoną na język polski oraz wskazuje osobę i adres tłumacza, który odpowiada za przekład. Tłumacz powinien ponadto podpisać protokół.

Prawa i obowiązki

Świadek, który bez uzasadnionej przyczyny nie stawi się na wezwanie, odmówi złożenia zeznań lub bez pozwolenia opuści miejsce przesłuchania, naraża się na karę porządkową. Może ona wynieść do 2.800 zł. Sankcja nakładana jest w formie postanowienia. Ukarany ma do dyspozycji dwie możliwości obrony: zażalenie oraz wniosek o uchylenie kary porządkowej. Tryb zażaleniowy stosuje się w przypadku kwestionowania zasadności wymierzenia sankcji, np. świadek nie został uprzedzony o skutkach niestawiennictwa. Wniosek o uchylenie kary porządkowej można natomiast złożyć, gdy niewypełnienie wymaganego obowiązku było usprawiedliwione, np. z powodu hospitalizacji.

Organ podatkowy, przed odebraniem zeznania, poucza świadka o prawie odmowy zeznań i odpowiedzi na pytania oraz uprzedza o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.

Kara porządkowa to nie jedyna sankcja, jakiej powinien obawiać się świadek. Za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy grozi odpowiedzialność karna. Krzywoprzysięstwo jest karane pozbawieniem wolności do 3 lat. Sankcji uniknie jednak ten, kto nie wiedząc o prawie odmowy złożenia zeznań lub odpowiedzi na pytania, składa fałszywe zeznanie z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym.

Świadek ma prawo domagać się pokrycia wydatków poniesionych w związku z wypełnieniem obowiązku stawienia się na wezwanie. Przysługuje mu zwrot kosztów podróży i innych należności ustalonych zgodnie z przepisami zawartymi w dziale 2 tytułu III ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1025 ze zm.). Podstawą refundacji jest wniosek. Świadek powinien w nim wskazać rodzaj poniesionych wydatków, np. koszty dojazdu, oraz wykazać ich wysokość, np. przedstawiając bilety potwierdzające odbycie podróży pociągiem. Żądanie zwrotu poniesionych wydatków trzeba zgłosić organowi podatkowemu, który prowadzi postępowanie, przed wydaniem decyzji w sprawie. Wniesienie go po tym czasie oznacza utratę roszczenia o zwrot kosztów.

Zmiany proponowane w zakresie przesłuchiwania świadków:

»	możliwość utrwalania przesłuchania z wykorzystaniem technik audio/video - nośniki utrwalające dokonane czynności byłyby dołączone do akt sprawy, a w uzasadnieniu wystarczyłoby wskazać odpowiedni fragment nagrania zamiast przytaczać treść zeznań,
»	konfrontacja świadka z innymi świadkami lub stroną - warunkiem jej przeprowadzenia byłaby zgoda tych osób na zastosowanie takiego trybu składania zeznań.

źródło: "Kierunkowe założenia nowej ordynacji podatkowej" z dnia 11 marca 2015 r., przygotowane przez Komisję Kodyfikacyjną Ogólnego Prawa Podatkowego.