Gazeta Podatkowa nr 56 (1201) z dnia 13.07.2015

Jak uniknąć kary porządkowej wymierzonej przez fiskusa?

Urzędnicy, prowadząc postępowanie podatkowe lub kontrolę, mogą karą porządkową dyscyplinować osoby utrudniające przebieg tych procedur: stronę, biegłego czy świadka. Istnieją dwie możliwości obrony przed sankcją. Pierwsza opcja to wykazanie bezprawności nałożenia kary porządkowej, druga - podanie powodów usprawiedliwiających ukarane zachowanie.

Wykaz uchybień

Kara porządkowa to forma dyscyplinowania uczestników postępowania podatkowego lub kontroli w celu zapewnienia sprawnego przebiegu sprawy i zakończenia jej w terminie.

Katalog czynów, za które można dostać karę porządkową, jest zamknięty - zarówno pod względem przedmiotowym, jak podmiotowym. Urzędnikom nie wolno stosować tej sankcji w innych przypadkach niż wskazanych w art. 262 § 1-3 Ordynacji podatkowej.

Podatnika nie wolno ukarać karą porządkową za odmowę złożenia zeznań we własnej sprawie.

Ukaranymi mogą być strona, jej pełnomocnik, świadek lub biegły, kiedy bez uzasadnionej przyczyny nie stawią się osobiście, mimo że byli do tego zobowiązani i zostali prawidłowo wezwani. Osoby te narażają się na karę porządkową również wtedy, gdy bezzasadnie odmówią złożenia wyjaśnień, zeznań, wydania opinii, okazania przedmiotu oględzin lub udziału w innej czynności. O bezzasadnej odmowie można mówić wtedy, gdy jest jednoznaczna i wskazuje na brak woli poddania się obowiązkom nałożonym przez organ podatkowy. Strona, jej pełnomocnik, świadek lub biegły mogą być ponadto ukarani, gdy przed zakończeniem danej czynności opuszczą bez zezwolenia miejsce jej przeprowadzenia. Katalog zachowań, za które grozi kara porządkowa, obejmuje także bezzasadną odmowę ze strony osoby trzeciej okazania przedmiotu oględzin. W czasie postępowania odwoławczego dochodzi dodatkowa przesłanka. Na sankcję narażają się uczestnicy rozprawy, którzy utrudniają jej przeprowadzenie poprzez swoje niewłaściwe zachowanie.

Zmiany na horyzoncie

Są plany rozszerzenia zakresu stosowania kary porządkowej. Rząd chce, aby urzędnicy mogli karać uczestników postępowania podatkowego lub kontroli nie tylko, gdy bezzasadnie odmówią wywiązania się z nałożonych na nich obowiązków, ale także gdy nie wykonają ich w terminie. Chodzi o takie zachowania, jak niezłożenie wyjaśnień przez stronę, niezłożenie zeznań przez świadka, niewydanie opinii przez biegłego, nieprzedłożenia tłumaczenia obcojęzycznej dokumentacji czy nieokazanie przedmiotu oględzin.

Nowością ma być możliwość karania strony lub jej pełnomocnika za bezzasadną odmowę okazania lub nieprzedłożenie w wyznaczonym terminie dowodów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, w tym ksiąg podatkowych i dowodów księgowych. Kara porządkowa będzie mogła być również nałożona na osoby prowadzące biura rachunkowe, którym podatnik zlecił prowadzenie lub przechowywanie dokumentacji rachunkowej, jeżeli bezzasadnie odmówią okazania dokumentów lub nie przedstawią ich w terminie. Wprowadzenie takiej regulacji jest podyktowane tym, że dowody te mają zasadnicze znaczenie w sprawach podatkowych. Brak dostępu do nich blokuje możliwość sprawdzenia, czy podatnik prawidłowo realizuje obowiązki wobec fiskusa.

Katalog osób narażonych na karę porządkową ma ponadto poszerzyć się o reprezentantów osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej. Obecnie jest to niedopuszczalne. Osoba upoważniona do reprezentowania lub prowadzenia spraw wymienionego podmiotu (niebędąca pełnomocnikiem) nie może dostać kary porządkowej w postępowaniu, którego stroną jest ten podmiot.

Opisane rozwiązania znalazły się w projekcie nowelizacji Ordynacji podatkowej, nad którym pracuje Sejm, a mają wejść w życie na początku przyszłego roku.

Sposoby na karę

Kara porządkowa w 2015 r. może wynieść do 2.800 zł. Nie ma jednak żadnych prawnie wyznaczonych kryteriów ustalania jej wysokości w konkretnym przypadku. Wymierzenie kary porządkowej powinno poprzedzać postępowanie mające na celu wyjaśnienie nie tylko istnienia przesłanek uprawniających do zastosowania tej sankcji (niedozwolone i nieusprawiedliwione zachowanie ww. osób), ale także ustalenie rodzaju i stopnia zawinienia oraz ewentualnych skutków uchylania się od nałożonego obowiązku. Kara porządkowa powinna być adekwatna do przewinienia, a nie stanowić niczym nieuzasadnioną represję w odpowiedzi na odmowę współpracy z urzędnikami.

Kara porządkowa jest nakładana w formie postanowienia przez organ podatkowy prowadzący sprawę. Ukarany ma do dyspozycji dwa środki obrony: zażalenie oraz wniosek o uchylenie kary porządkowej. Zażalenie wnosi się w przypadku kwestionowania zasadności wydania postanowienia o wymierzeniu sankcji, np. gdy strona wezwana do stawienia się osobiście w urzędzie skarbowym nie została uprzedzona o skutkach nieprzybycia. Wniosek o uchylenie kary porządkowej można natomiast złożyć, gdy wystąpiły uzasadnione powody, aby nie stawić się na wezwanie lub nie wykonać innego wymaganego obowiązku. Trzeba podać konkretne usprawiedliwienie wskazujące na faktyczną i obiektywną przeszkodę w wykonaniu zadania nałożonego przez organ podatkowy. Nie wystarczy powołać się na ogólnikowe stwierdzenia. Zarówno zażalenie, jak i wniosek wnosi się w ciągu 7 dni od dnia doręczenia postanowienia o nałożeniu kary porządkowej.

Ukarany, który nie składa żadnego środka zaskarżenia, ma na uiszczenie kary porządkowej 7 dni od dnia doręczenia mu postanowienia.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2015 r. poz. 613)