Gazeta Podatkowa nr 89 (921) z dnia 5.11.2012

Fiskus nie musi uprzedzać o kontroli podatkowej

Kontrolerzy podatkowi nie muszą uprzedzać o swojej wizycie w firmie, jeżeli ma to zapobiec nadużyciom skarbowym lub służyć zabezpieczeniu dowodów ich popełnienia. Problem w tym, że kontrole podatkowe ze swej natury nastawione są na wykrywanie przypadków łamania prawa, a katalog niedozwolonych praktyk zawiera kilkadziesiąt pozycji. Pozwala to w zasadzie wyeliminować zawiadomienie o zamiarze przeprowadzenia kontroli.

Dobra praktyka

Pracownicy urzędu skarbowego mają prawo sprawdzić, czy i jak przedsiębiorcy wywiązują się z obowiązków nałożonych na nich przez przepisy podatkowe. Kontrole podejmowane są z urzędu. Bodźcem do ich przeprowadzenia może być analiza dokumentów składanych przez podatnika, informacje przekazane przez inne organy lub instytucje, doniesienia prasowe, anonimy itp.

Przedsiębiorcy powinni być uprzedzeni o planowanej weryfikacji ich rozliczeń podatkowych. Otrzymują zawiadomienie na formularzu oznaczonym symbolem ZAW-K. Kontrola podatkowa może rozpocząć się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia takiego pisma. Jeżeli w tym czasie pracownicy urzędu skarbowego nie przystąpią do kontroli, a mimo wszystko ma być ona przeprowadzona, przedsiębiorca musi otrzymać nowe zawiadomienie o zamiarze jej wszczęcia.

Od opisanej zasady są wyjątki. Kontrolerzy podatkowi nie zawsze uprzedzają o swojej wizycie. Musi jednak stać za tym poważny i konkretny powód. Jednym z nich jest zapobieganie łamaniu prawa podatkowego.

Niebezpieczny wyjątek

Pracownicy urzędu skarbowego mogą wszcząć kontrolę podatkową bez uprzedzenia, gdy jest to niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego bądź konieczne dla zabezpieczenia dowodów ich dokonania. Przewiduje to art. 79 ust. 2 pkt 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Takie rozwiązanie wprowadzono z myślą o zwalczaniu szarej strefy i wykrywaniu patologicznych nadużyć skarbowych - przede wszystkim w tzw. obszarach wrażliwych, takich jak obrót paliwami, e-sprzedaż, handel złomem, usługi budowlane itp. Daje ono jednak pracownikom urzędu skarbowego praktycznie nieograniczone możliwości wkroczenia do przedsiębiorstwa w celu prowadzenia czynności kontrolnych.

Kontrola podatkowa, z samej swojej natury, jest bowiem nastawiona na wykrywanie oraz eliminowanie nieprawidłowości związanych z rozliczeniami z fiskusem - w tym nadużyć o charakterze przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych. Katalog uchybień, za które grozi odpowiedzialność karna skarbowa, jest natomiast bardzo szeroki (patrz ramka). W niemal każdym przypadku można podejrzewać przedsiębiorcę o popełnienie takiego czy innego czynu zabronionego. Wystarczy, że notorycznie nie wpłaca podatków w terminie, aby móc przeprowadzić u niego niezapowiedzianą kontrolę rozliczeń podatkowych.

Sytuacji kontrolowanych nie poprawia stanowisko resortu gospodarki (pismo z dnia 11 maja 2009 r., nr PK4/8012/46/AAN/09/274). Minister Gospodarki stwierdził, że organy podatkowe mogą podjąć kontrolę bez uprzedzenia - powołując się na potrzebę przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego - gdy zachodzi związek przyczynowy z określonym działaniem przedsiębiorcy zmierzającym do dokonania czynu zabronionego. To bardzo lakoniczne wyjaśnienie daje organom podatkowym spore możliwości działania.

Bez prawa sprzeciwu

Po rozpoczęciu kontroli przedsiębiorca musi być poinformowany, dlaczego nie został o niej uprzedzony. Kontrolerzy mają obowiązek zamieścić w książce kontroli oraz protokole kontroli uzasadnienie przyczyny braku doręczenia zawiadomienia. Nie muszą jednak podawać przesłanek zastosowania takiej wyjątkowej procedury. Wystarczy, że w książce kontroli wskażą konkretny przepis jako powód niepoinformowania o zamiarze przeprowadzenia kontroli.

Istotnym problemem jest to, że przedsiębiorcy nie mają szans na szybką weryfikację postępowania pracowników urzędu skarbowego. W większości przypadków naruszanie zasad zawiadamiania o kontroli może być przedmiotem pisemnego sprzeciwu. Jest on załatwiany w "ekspresowym" tempie. Urząd skarbowy ma 3 dni robocze na rozpatrzenie sprzeciwu i wydanie postanowienia o odstąpieniu od czynności kontrolnych albo o ich kontynuowaniu. Jeśli nie dotrzyma tego terminu, przyjmuje się, że zapadło rozstrzygnięcie o odstąpieniu od czynności kontrolnych. Zażalenie na postanowienie urzędu skarbowego izba skarbowa powinna natomiast rozpatrzyć w ciągu 7 dni od jego wniesienia.

Zastosowanie takiego środka zaskarżenia jest wyłączone w sytuacji, gdy kontrola podatkowa została wszczęta w celu przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego bądź zabezpieczenia dowodów ich dokonania. Przesądza o tym art. 84d ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 2.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2010 r. nr 220, poz. 1447 ze zm.)