Gazeta Podatkowa nr 47 (879) z dnia 11.06.2012

Jak fiskus "namierza" majątki dłużników?

Fiskus, aby ściągnąć niezapłacone podatki, może zająć pensje, oszczędności, wierzytelności, samochody, domy. Takie działania poprzedza analizą stanu posiadania dłużników. Urzędnicy sprawdzają własne zbiory danych, proszą o informacje organy administracji publicznej, występują do sądu o nakazanie podatnikowi wyjawienia majątku itp. Weryfikację mogą prowadzić latami. Zajęcie kolejnych aktywów powoduje bowiem przerwanie biegu terminu przedawnienia egzekwowanego zobowiązania podatkowego.

Własna baza danych

Osoby, które zajmują się egzekucją zaległych podatków, w pierwszej kolejności sięgają po informacje o niesumiennym podatniku znajdujące się w bazie urzędu skarbowego, a odzwierciedlające historię jego działań podatkowych. Sprawdzają, czy i gdzie ma założone rachunki bankowe, w jakiej firmie pracuje, czy otrzymał spadek, kiedy kupił samochód, jaką pobiera emeryturę, jakie ma dochody z inwestowania na giełdzie papierów wartościowych itd.

Źródłem tej wiedzy są przede wszystkim składane przez podatnika zeznania, deklaracje, informacje i zgłoszenia aktualizujące dane identyfikacyjne. Nie mniej ważne są informacje dostarczane przez płatników, np. zakłady pracy. Przydatne okazują się również informacje, które mają obowiązek sporządzać i przekazywać określone podmioty, np. banki, sądy, notariusze, komornicy sądowi (więcej w ramce).

Urzędnicy mają ponadto dostęp do danych o majątku ujawnionych przez podatnika w trakcie kontroli lub postępowania podatkowego. Uzyskuje się je na podstawie art. 285a § 3 lub art. 39 Ordynacji podatkowej.

Pierwszy przepis stosowany jest w czasie kontroli podatkowych. Kontrolerzy mogą zwrócić się do osoby fizycznej - w tym także do wspólników kontrolowanej spółki nieposiadającej osobowości prawnej - o złożenie oświadczenia o stanie majątkowym na określony dzień. Wykorzystuje się to, gdy są podejrzenia, że nie ujawniła ona wszystkich obrotów lub przychodów mających wpływ na określenie czy ustalenie wysokości zobowiązania podatkowego. Zakres tego oświadczenia nie jest sprecyzowany. Żaden przepis prawa nie wskazuje, jak bardzo szczegółowy powinien być to wykaz - czy trzeba podać wszystkie składniki majątku, czy można zastosować kryterium ich wartości, czy wystarczy wymienić posiadane dobra, czy należy również określić ich cenę. W praktyce sprowadza się to do wypełnienia druku przygotowanego we własnym zakresie przez dany urząd skarbowy.

Na podstawie art. 39 Ordynacji podatkowej podatnik może być wezwany do złożenia oświadczenia o nieruchomościach i prawach majątkowych, mogących być przedmiotem hipoteki przymusowej, oraz o rzeczach ruchomych i zbywalnych prawach majątkowych, na których może być ustanowiony zastaw skarbowy. Sprowadza się to do wypełnienia formularza ORD-HZ. O jego przygotowanie podatnik może być poproszony zarówno w czasie kontroli, jak i postępowania podatkowego - gdy urzędnicy obawiają się, że nie ureguluje on należnych podatków. Nie ma jednak obowiązku złożenia takiego oświadczenia.

Dane, jakimi o majątku podatnika dysponuje urząd skarbowy, wykorzystywane są najczęściej do zajęcia wynagrodzenia za pracę, zablokowania rachunku bankowego, ustanowienia hipoteki na nieruchomości, objęcia zastawem skarbowym samochodów i maszyn.

Szukanie majątku

Informacje znajdujące się w bazie urzędu skarbowego nie zawsze jednak pozwalają na zastosowanie skutecznych środków egzekucyjnych. Są one często po prostu nieaktualne. Urzędnicy muszą wówczas ustalić majątek dłużnika.

Bezpośrednio u niego - w domu, siedzibie, miejscu wykonywania działalności gospodarczej - zjawiają się poborcy skarbowi. W ten sposób orientują się, co podatnik posiada. Efektem tego może być tylko spisanie protokołu o stanie majątkowym albo również zajęcie należących do niego rzeczy, np. komputera, telewizora, maszyn, samochodu.

Zobowiązani do wyjawienia przed sądem majątku podlegają z urzędu wpisowi do rejestru dłużników niewypłacalnych.

Źródłem wiedzy o majątku dłużnika są również informacje uzyskane w trybie art. 36 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Na podstawie tego przepisu urząd skarbowy może - w zakresie niezbędnym do prowadzenia egzekucji - żądać od uczestników postępowania informacji i wyjaśnień oraz zwracać się o udzielenie informacji do organów administracji publicznej. W tym trybie zdobywane są np. z Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców dane o samochodach zarejestrowanych na dłużnika.

Urzędnicy często korzystają też z ogólnodostępnych baz, np. CEIDG.

Sprawa w sądzie

Urzędnicy prowadzący działania mające na celu ściągnięcie niezapłaconych podatków mogą w końcu zwrócić się do sądu o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku. Zezwala na to art. 71 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Rozwiązanie to stosuje się, gdy egzekucja staje się bezskuteczna. Jest to dopuszczalne także przed wszczęciem egzekucji lub w jej trakcie, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że zaległość nie będzie mogła być spłacona ze znanego majątku podatnika, ani też z jego wynagrodzenia za pracę lub z przypadających mu okresowo świadczeń za 6 miesięcy.

Dłużnik wezwany przez sąd ma obowiązek przedstawić kompletny wykaz tego, co posiada. Musi wymienić należące do niego rzeczy - wskazując miejsce, gdzie się znajdują. Podaje także przypadające mu wierzytelności i inne prawa majątkowe.

Podatnik, który nie chce współpracować, naraża się na poważne konsekwencje. Sąd może ukarać go grzywną, nakazać przymusowe doprowadzenie, a nawet zastosować areszt nieprzekraczający miesiąca. Będzie tak, jeżeli nie stawi się w sądzie bez usprawiedliwionej przyczyny, przyjdzie, ale nie złoży wykazu majątku, czy odmówi odpowiedzi na zadane pytanie.

Aktywna egzekucja

Urzędnicy mają kilka lat na szukanie majątku dłużnika. Terminem, który ich ogranicza, jest bowiem termin przedawnienia egzekwowanego podatku. Zobowiązanie wobec fiskusa przedawnia się po 5 latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Działania egzekucyjne okres ten mogą jeszcze wydłużyć. Zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik został powiadomiony, powoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia. Biegnie on na nowo od dnia następnego po dniu, w którym zastosowano ten środek. Wynika to z art. 70 § 4 Ordynacji podatkowej.

Przerwanie biegu terminu przedawnienia jest efektem zastosowania każdego środka egzekucyjnego, o którym podatnik został powiadomiony. Może być on przerwany wielokrotnie. To, czy tak się stanie, zależy oczywiście od potrzeby sięgnięcia po kilka środków egzekucyjnych i możliwości ich zastosowania. Zasadnicze znaczenie ma jednak aktywność urzędników - podejmowanie działań zmierzających do ujawnienia majątku dłużnika. Bieg terminu przedawnienia uda się skutecznie przerwać, o ile namierzą i zajmą nowe lub nieznane wcześniej aktywa.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 ze zm.)

Ustawa z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm.)